Psaxtiria

Ο Φρόιντ έλεγε ότι, παρά τα τριάντα χρόνια που είχε αφιερώσει στη μελέτη της γυναικείας ψυχής, δεν είχε καταφέρει να απαντήσει στο μείζον ερώτημα τι πραγματικά θέλει μια γυναίκα. Αν ζούσε σήμερα, είναι βέβαιο ότι θα επιθυμούσε σφόδρα να ήταν ένας από τους 24 άνδρες που έλαβαν μέρος σε ένα πολύ πρωτότυπο πείραμα: χάρη στην τεχνολογία της εικονικής πραγματικότητας είχαν την αίσθηση ότι βρίσκονται πραγματικά μέσα στο σώμα μιας γυναίκας.

Το πείραμα πραγματοποιήθηκε από μια διεπιστημονική ομάδα από επιστήμονες των υπολογιστών, γνωσιακούς ψυχολόγους και νευροεπιστήμονες από διάφορα ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια (της Βαρκελώνης, το University College του Λονδίνου και το Ομοσπονδιακό Πολυτεχνείο Λοζάνης, στην Ελβετία). Επικεφαλής αυτής της ετερόκλιτης ομάδας ερευνητών ήταν ο Mel Slater, κορυφαίος ερευνητής στον τομέα της δημιουργίας εικονικών περιβαλλόντων μέσω πολύπλοκων υπολογιστικών συστημάτων.

Στη μελέτη τους, που δημοσιεύτηκε πριν από λίγες μέρες στο διαδικτυακό επιστημονικό περιοδικό ανοιχτής πρόσβασης «PloS One», οι ερευνητές περιγράφουν το πείραμα ως το «πρώτο πείραμα εικονικής πραγματικότητας το οποίο δείχνει ότι το αίσθημα της κατοχής ενός σώματος μπορεί να μεταφερθεί εξ ολοκλήρου σε ένα εικονικό σώμα». Και η πρόσφατη πειραματική επιβεβαίωση αυτού του απίστευτου γεγονότος έχει κεφαλαιώδη σημασία τόσο για τους ερευνητές της εικονικής πραγματικότητας όσο και για τους νευροεπιστήμονες, επειδή για πρώτη φορά επιτυγχάνεται μέσω τεχνικών εικονικής πραγματικότητας όχι μόνο η ψευδαίσθηση αλλαγής τόπου (αλλοτοπική ψευδαίσθηση) αλλά και η ψευδαίσθηση αλλαγής σώματος, δηλαδή μια ψευδαίσθηση «μετενσωμάτωσης» (body-transfer illusion). Οι ερευνητές μάλιστα επισημαίνουν ότι η έρευνα αυτή αποδεικνύει ότι ελάχιστες αλλαγές στην οπτική μας αντίληψη είναι ικανές να αλλοιώσουν την εικόνα που έχουμε για το ίδιο μας το σώμα.

Σ' αυτό το πείραμα ο Slater ζήτησε από 24 εθελοντές, όλοι άνδρες από 25 έως 30 ετών, να φορέσουν ένα ειδικά σχεδιασμένο «κράνος», το οποίο τους μετέφερε μέσα σε ένα εικονικό δωμάτιο. Στο ίδιο δωμάτιο «υπήρχαν» επίσης μια όρθια γυναίκα και ένα καθισμένο κορίτσι. Η γυναίκα άγγιζε ελαφρά στον ώμο το κορίτσι. Ταυτόχρονα οι υπεύθυνοι του πειράματος άγγιζαν στο ίδιο σημείο τους εθελοντές, χωρίς φυσικά οι τελευταίοι να τους βλέπουν. Ξαφνικά η γυναίκα χαστούκιζε το κορίτσι.

Στην αρχή οι εθελοντές παρακολουθούσαν τη σκηνή σαν να ήταν απλώς ένα τρίτο πρόσωπο. Σταδιακά όμως άλλαζαν οπτική γωνία και άρχιζαν να βλέπουν τη σκηνή μέσα από τα μάτια του κοριτσιού. Μάλιστα, κοιτάζοντας προς τα κάτω έβλεπαν τον «εαυτό» τους να φορά καρό φούστα και κοριτσίστικα παπούτσια. Τέλος, έβλεπαν τη σκηνή από ψηλά. Κατά τη διάρκεια της πειραματικής διαδικασίας γινόταν καταγραφή της καρδιακής τους λειτουργίας μέσω αισθητήρων, ενώ μετά το πέρας της κλήθηκαν να απαντήσουν σε σχετικό ερωτηματολόγιο.

Τόσο οι απαντήσεις που έδωσαν όσο και οι οργανικές μεταβολές που καταγράφηκαν ήταν εντυπωσιακές. Οι περισσότεροι απάντησαν ότι όσο έβλεπαν με την οπτική γωνία του κοριτσιού ένιωθαν πολύ έντονα το άγγιγμα της γυναίκας στον ώμο τους και όταν το κορίτσι δέχτηκε το χαστούκι ένιωσαν σαν να το είχαν δεχτεί οι ίδιοι! Επίσης, στο διάστημα αυτό ο καρδιακός παλμός τους παρουσίασε έντονες αυξομειώσεις, τυπική αντίδραση ενός οργανισμού όταν απειλείται. Αντίθετα, ούτε όταν έβλεπαν το κορίτσι από ψηλά ούτε όταν το έβλεπαν σαν τρίτο πρόσωπο που παρακολουθεί τη σκηνή δεν ένιωσαν το άγγιγμα της γυναίκας ή το χαστούκι. Επίσης, ο καρδιακός τους παλμός παρέμεινε σταθερός.

Ο Slater και η ομάδα του σκοπεύουν να συνεχίσουν την έρευνά τους προκειμένου να φωτίσουν κάποιες σκοτεινές μέχρι σήμερα πτυχές του ανθρώπινου νου, όπως η σωματαισθησία και η αυτεπίγνωση. Πιστεύουν μάλιστα ότι τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα ευρήματα αυτής της έρευνας θα μπορέσουν πολύ σύντομα να αξιοποιηθούν όχι μόνο στον τομέα της ψυχαγωγίας, με τη δημιουργία ακόμη πιο ρεαλιστικών χαρακτήρων στα βιντεοπαιχνίδια, αλλά και στην ιατρική. Για παράδειγμα, κατάλληλα διαμορφωμένα εικονικά περιβάλλοντα μπορεί να συμβάλουν στη θεραπεία ατόμων που πάσχουν από νευρωτική ανορεξία ή βουλιμία, διατροφικές διαταραχές που συνεπάγονται διαστρέβλωση της σωματικής αυτοεικόνας των ασθενών. Ή ακόμη να ξαναχαρίσουν το αίσθημα της κίνησης σε άτομα με αναπηρίες, δίνοντάς τους την ψευδαίσθηση ενός αρτιμελούς σώματος, συμβάλλοντας έτσι στη θεραπεία αποκατάστασης της υγείας τους.

Ενώ, στην πιο ακραία περίπτωση, η τεχνική τους θα μπορούσε να βοηθήσει έναν άνδρα που σκέφτεται να υποβληθεί σε επέμβαση αλλαγής φύλου να νιώσει προκαταβολικά πώς είναι το να είσαι γυναίκα.